Kỳ Tân là một xã trung du miền núi gần trung tâm chính trị, văn hóa của huyện Tân Kỳ, nằm sát thị trấn Tân Kỳ với tổng diện tích tự nhiên là 2.403,6 ha, trong đó diện tích đất đồi núi chiếm hơn 50%. Toàn xã có 1.794 hộ với 7.114 khẩu. Trong đó có 197 hộ với 948 nhân khẩu theo đạo thiên chúa giáo, được phân chia thành 7 xóm. 3 đơn vị trường học. Đảng bộ xã có 12 chi bộ, có 252 đảng viên, 242 đối tượng chính sách, Kỳ Tân có đường Hồ Chí Minh chạy qua địa bàn với chiều dài 4,4 km là một thế mạnh của xã trong phát triển kinh tế. Trong những năm gần đây xã Kỳ Tân đang tập trung đầu tư, xây dựng xã đạt chuẩn Nông thôn mới Nâng cao, bởi vậy bộ mặt xã Kỳ Tân đã từng bước đổi thay rõ rệt, nông thôn ngày một phát triển, đời sống của nhân dân được nâng cao về mọi mặt.
Cùng đi song song với sự phát triển kinh tế thì việc xây dựng và phát triển Văn hóa – XH – TDTT đang được cấp ủy, chính quyền quan tâm, đặc biệt Kỳ Tân đang từng bước hình thành và phát triển về thế mạnh Du lịch.
Xã Kỳ Tân tuy mới được thành lập từ năm 1988 đến nay nhưng những hiện vật thuộc Di chỉ văn hóa Hòa bình trên đất Kỳ Tân - Tân Kỳ vào thời đại đồ đá tại Hang Đình Lèn Rỏi đã chứng minh rằng từ buổi bình minh của lịch sử, tại vùng đất Kỳ Tân - Tân Kỳ đã có con người sinh sống.
Có thể nói, đến với hang Đình lèn Rỏi chúng ta như lạc vào thế giới thần tiên mang vẻ đẹp độc đáo, kỳ vĩ, nên thơ. Các thạch nhũ trong động trải qua hàng triệu năm kiến tạo từ nước có hòa tan đá vôi, từ đó tích tụ thành những hình tượng lạ mắt như hình các linh thú, hình đức Phật v.v. với những thạch nhũ nhiều màu sắc, nhiểu hình dáng nơi đây mang một vẻ hoang sơ, kỳ vĩ với nhiều nhũ đá rủ xuống, nhiều măng đá “mọc” từ dưới lên tạo thành các hình thù kỳ lạ và đẹp mắt.
Lèn rỏi nơi có Hang Đình
Theo cố giáo sư Ninh Viết Giao, đợt khảo sát từ ngày 1 đến ngày 10 tháng 1 năm 1972 của Viện khảo cổ học đã tìm thấy 9 cái rìu, 19 công cụ chặt thô, 29 công cụ dùng để nạo, 8 công cụ chặt, 8 chày nghiền, 2 hòn nghiền, 1 dao đá... tất cả đều bằng đá, có cái chưa hoàn chỉnh, công cụ còn là những hòn đá tự nhiên, hình dạng giống như rìu hoặc dao chặt, có cái có vết ghè nhưng mới ghè qua loa một mặt để tạo thành công cụ chặt, có cái ghè ở xung quanh rìa,có cái ghè chính xác, tinh vi định hình những công cụ hình đĩa, hình bầu dục, hình mu rùa... biểu hiện một giai đoạn phát triển của văn hóa Hòa Bình như các công cụ chặt, nạo, nghiền, hai đầu đã có vết sử dụng. Qua nhóm công cụ này và căn cứ vào chiều dày của tầng văn hóa, cho thấy người nguyên thủy ở giai đoạn đồ đá giữa đã cư trú nơi đây tương đối lâu dài, công cụ đó gồm nhiều loại hình, điều đó phản ánh xu hướng phân hóa chức năng lao động và chuyên môn hóa lao động của kỹ thuật nguyên thủy.
Lèn Rỏi chạy dài theo sông Con, gần như từ đầu đến cuối huyện Tân Kỳ, trong đó không chỉ có một hang Đình mà còn có hàng chục hang động, có những hang rộng hàng trăm người ở được, có hang dăm ba chục người ở được... hang động bên cạnh sông suối trong một khu rừng rậm rạp đầy cây cối và cầm thú, điều đó có thể nghĩ rằng, tại một vùng lãnh thổ nhất định này, ở thời đại đồ đá giữa, có nhiều tập đoàn công xã sinh sống và họ đã liên kết với nhau thành bộ lạc. Bộ lạc này sống trong hang, nhưng có lúc sống ở ngoài trời bên bờ sông bờ suối. Họ đã biết dựng những túp lều đơn giản. Chủ nhân nền văn hóa hòa bình trên đất Tân Kỳ rõ ràng sống trong rừng rậm nhiệt đới, phương thức sinh sống của họ chủ yếu là hái lượm, thu lượm những sản phẩm của rừng như rễ, củ, hoa quả dại, mật ong, trứng chim... thu lượm những sản phẩm của sông suối như trai, ốc, cá, tôm... bên cạnh hái lượm, săn bắn cũng phát triển, họ đã săn bắt được những loài thú nhỏ như nhím, cầy, chồn, và cả những loài thú lớn như lợn rừng, mang, hoẵng, Sơn dương. Người nguyên thủy chung sống với nhau trong hang Đình, tại đây họ cùng nhau sưởi ấm bên ngọn lửa hồng, cùng lao động chung để kiếm thức ăn. Như vậy hang Đình là một trong những di chỉ làm phong phú và rực rỡ văn hóa Hòa bình, một khâu phát triển của nhân loại. Nói cách khác, cách đây trên dưới một vạn năm, tại Tân Kỳ đã có người sinh sống. Những người này làm chủ toàn bộ vùng lèn Rỏi, bước đầu chế ngự thiên nhiên và trải qua cuộc vật lộn hiểm nghèo với mãnh thú, hang động là nơi cư trú. Họ lao động trong điều kiện vô cùng thiếu thốn và vất vả để tạo ra nền văn hóa đá cuội.
Tương truyền ngày xưa, thấy phong cảnh núi non hùng vỹ, 100 con chim phượng hoàng tìm đến đậu, nhưng dãy núi này chỉ có 99 ngọn nên đàn chim đành bay đi, dù Phượng Hoàng không ở lại nhưng đây vẫn là vùng đất lành để hàng trăm năm sau đó, Tân Kỳ lại là nơi hội tụ của nhiều người con từ khắp mọi vùng miền của tổ quốc cùng về đây sinh cơ lập nghiệp. Cố Giáo sư Ninh viết Giao đã tinh tế khi cảm nhận về vùng quê này “Từ trong lòng núi đá câm lặng, trong lòng đất sâu thẳm, trong các khu rừng âm u, trên các đường mòn bản vắng, chỗ nào cũng đang còn thầm thì về kỳ tích lao động và sáng tạo, chiến đấu và xây dựng, bảo vệ của cha ông trong những ngày khai thiên lập địa, trong những ngày chống giặc cứu nước, làm nên bản làng, làm nên cuộc sống. Đâu đâu cũng vọng lên giá trị tinh thần trí tuệ, năng lực và ý chí bất khuất của tiền nhân”.
Hình ảnh Cán bộ Trung tâm VHTTTT huyện đang tác nghiệp tại Hang Đình
Ta có thể thấy vẻ đẹp của hang Đình mang nét rất riêng mà không nơi nào có được, chính vì nó có những giá trị đặc sắc như giá trị về khảo cổ, lịch sử, văn hóa cũng như giá trị về du lịch. Với những giá trị ấy, hang Đình cần được bảo tồn, duy trì và phát triển để những người con trên quê hương Kỳ Tân - Tân Kỳ kế thừa, tiếp bước dựng xây quê hương ngày càng đổi mới, văn minh và giàu đẹp.
Nhận thấy được giá trị lịch sử đặc biệt của di chỉ lèn Rỏi, cũng những giá trị về phát triển Du lịch những năm qua, việc gìn giữ, bảo vệ hang Đình luôn được cấp ủy, chính quyền và nhân dân xã Kỳ Tân huyện Tân Kỳ thực hiện tốt, kết cấu của hang gần như được giữ nguyên vẹn.
Để thực hiện kế hoạch phát triển Du lịch của địa phương, Kỳ Tân dự kiến sẽ đầu tư mở rộng đường lên hang Đình, cũng như đường vào các hang khác tại khu vực lèn rỏi, bên cạnh đó kết hợp các mô hình Du lịch khác như Du thuyền trên Sông con… hứa hẹn sẽ đem đến cho quý khách thập phương những trải nghiệm thú vị và bổ ích./.